Khái niệm, phân loại vi phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán

Khái niệm vi phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán

Các hoạt động trên thị trường chứng khoán tạo ra tính thanh khoản cho các luồng vốn được giao dịch trên thị trường, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp tiếp cận gần nhất các nguồn vốn đầu tư cũng như cơ hội cho các nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận khi tham gia thị trường. Bên cạnh những ưu điểm, thị trường chứng khoán cũng chứa đựng rủi ro, những nhân tố tiêu cực và những yếu tố này là nguyên nhân kìm hãm và ảnh hưởng đến sự phát triển lành mạnh của thị trường.

Chủ thể tham gia thị trường chứng khoán bao gồm các tổ chức chào bán chứng khoán, các tổ chức trung gian và các nhà đầu tư. Mỗi chủ thể khi tham gia thị trường đều hướng tới những mục tiêu khác nhau, cụ thể là tổ chức chào bán tìm kiếm nguồn vốn đầu tư, các tổ chức trung gian và nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận. Để đạt được mục đích của mình, có thể các chủ thể này không tuân thủ các nguyên tắc thị trường, tuân thủ các quy định của pháp luật chứng khoán, từ đó gây ảnh hưởng tiêu cực đến quyền và lợi ích của các chủ thể khác và sự bình ổn của thị trường chứng khoán.

Các hành vi xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể khác và gây mất ổn định cho các hoạt động của thị trường chứng khoán được xác định là các vị phạm pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán. 

Vi phạm pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán là các hành vi trái pháp luật của các tổ chức, cá nhân xâm hại tới các quan hệ xã hội được pháp luật ghi nhận và bảo vệ. Các tổ chức cá nhân này sẽ chịu trách nhiệm pháp lí theo các quy định của pháp luật chứng khoán. 

Vi phạm pháp luật về chứng khoán là loại vi phạm pháp luật trong lĩnh vực cụ thể, do vậy, nó cũng mang những đặc điểm chung của vi phạm pháp luật, đó là: có hành vi gây nguy hiểm cho xã hội, được thực hiện dưới dạng hành động hoặc không hành động, hành vi đó trái pháp luật, chủ thể gây ra hành vi có lỗi (lỗi cố ý hoặc lỗi vô ý). Chủ thể vi phạm pháp luật có đầy đủ năng lực pháp luật và hành vi dân sự.. 

Vi phạm pháp luật chứng khoán và thị trường chứng khoán là những hành vi xuất hiện kể từ khi có sự ra đời, tồn tại, vận hành của thị trường chứng khoán. Do vậy, loại vi phạm pháp luật này ra đời trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển ở mức độ nhất định. Chứng khoán và thị trường chứng khoán là lĩnh vực kinh tế đặc thù, có tính nhạy cảm, tính rủi ro cao, do vậy, những vi phạm pháp luật trong lĩnh vực này cũng có những dấu hiệu đặc trưng, phân biệt với các loại vi phạm pháp luật khác. Cụ thể như sau:

Thứ nhất, chủ thể thực hiện hành vi vi phạm pháp luật là các tổ chức, cá nhân trực tiếp liên quan đến các hoạt động chứng khoán và hoạt động quản lý thị trường chứng khoán, phát sinh trên tất cả các bộ phận của thị trường chứng khoán như thị trường tập trung, phi tập trung, thị trường phát hành, thị trường giao dịch chứng khoán. Các chủ thể tham gia thị trường đều có nguy cơ vi phạm pháp luật ở những mức độ khác nhau.

Cụ thể là các tổ chức trung gian của thị trường giao dịch tập trung như công ty chứng khoán, công ty đầu tư chứng khoán, công ty quản lý quỹ đầu tư chứng khoán có thể phát sinh những vi phạm về hoạt động kinh doanh chứng khoán như giao dịch nội gián, các điều kiện hành nghề của tổ chức kinh doanh chứng khoán (vốn điều lệ thực có chưa bằng vốn pháp định, nhân viên công ti chứng khoán chưa có chứng chỉ hành nghề…); các tổ chức chào bán vi phạm quy định về công bố thông tin, đưa ra những thông tin sai lệch trong báo cáo tài chính, các nhà đầu tư thực hiện hành vi thao túng thị trường…. 

Thứ hai, hầu hết các vi phạm pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán đều xuất phát từ việc mưu cầu những lợi ích vật chất. Các quan hệ được thiết lập trên thị trường chứng khoán đều là các quan hệ kinh tế giữa các chủ thể tham gia thị trường) hoặc quan hệ quản lý kinh tế (giữa các chủ thể tham gia thị trường và các chủ thể quản lý thị trường).

Các mối quan hệ được thiết lập đều nhằm hướng tới việc đạt được những lợi ích kinh tế nhất định, do vậy, mục đích lợi ích vật chất hay lợi nhuận luôn được đặt lên hàng đầu. Các chủ thể luôn mong muốn đạt đến mục tiêu cuối cùng là lợi nhuận và lợi ích vật chất đã thực hiện những hành vi vượt quá ranh giới quy định pháp luật; từ đó xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể có liên quan và ảnh hưởng đến sự bình ổn của thị trường.

 Thứ ba, hầu hết các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán đều được thực hiện do lỗi cố ý. Các chủ thể tham gia thị trường khi thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật đều ý thức được hậu quả của những hành vi này. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu lợi ích kinh tế, họ có thể vượt qua những rào cản pháp luật. Do vậy, có thể khẳng định rằng hầu hết các vi phạm pháp luật phát sinh trong lĩnh vực này đều được thực hiện một cách cố ý.

Thứ tư, xác định được hành vi vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán rất phức tạp. Có những hành vi vi phạm trực tiếp có thể xác định rất rõ ràng, cụ thể. Có những hành vi vi phạm gián tiếp, thông qua nhiều hành vi hợp pháp và thông qua nhiều chủ thể khác nhau, do đó, nhận dạng các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực này đòi hỏi sự nhạy bén, tinh tế của các cơ quan có thẩm quyền hay nói các khác là cần phải có những công cụ, biện pháp mang tính chuyên môn, nghiệp vụ cao để đưa ra những cách thức xử lí thích hợp, hiệu quả. 

Thứ năm, các hành vi vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán có tính đặc thù là phát sinh nhanh, nằm ngoài sự kiểm soát của các quy định pháp luật, do vậy cần có các biện pháp giải quyết kịp thời để tránh gây những hậu quả tiêu cực, tác động đến sự bình ổn của toàn thị trường. Hầu như các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán đều bắt nguồn từ việc lợi dụng những “khe hở của pháp luật, có những nội dung, những mối quan hệ pháp luật chưa kịp thời điều chỉnh hoặc chưa đề cập đến sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các vi phạm xuất hiện mà vẫn né tránh được các quy định của pháp luật. 

Phân loại các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán 

Căn cứ vào các tiêu chí khác nhau mà các vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán có thể được phân loại theo những cách khác nhau. Việc xem xét và định hình một cách rõ nét các hành vi vi phạm sẽ giúp các chủ thể nhận diện các hành vi đó để phòng ngừa và xử lý các vi phạm sao cho phù hợp nhất. 

Nếu căn cứ vào mức độ vi phạm, có thể chia vi phạm pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán thành 3 loại: vị phạm pháp luật hành chính, vi phạm pháp luật dân sự và vi phạm pháp luật hình sự. 

– Vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán là hành vi do các tổ chức, cá nhân thực hiện do lỗi cố ý hoặc vô ý vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán được xử lý theo các quy phạm pháp luật hành chính, các vi phạm này chưa đến mức độ nghiêm trọng để truy cứu trách nhiệm hình sự. 

– Vi phạm pháp luật dân sự trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán là những hành vi trái pháp luật, có lỗi, gây thiệt hại về tài sản đối với các chủ thể là tổ chức, cá nhân tham gia thị trường. Chủ thể vi phạm phải chịu trách nhiệm dân sự về những hành vi vi phạm của mình. 

– Vi phạm pháp luật hình sự trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán (hay còn gọi là tội phạm chứng khoán) là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực pháp luật hình sự gây ra, do lỗi cố ý hoặc vô ý gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể khác và làm ảnh hưởng đến hoạt động của thị trường chứng khoán. Căn cứ vào mức độ thiệt hại và hậu quả của hành vi vi phạm pháp luật chứng khoán gây ra mà tội phạm chứng khoán phải chịu các hình phạt tương ứng. 

Cách phân loại theo mức độ vi phạm được xem là cách phân loại có tính phổ biến nhất.

– Nếu căn cứ vào nội dung và lĩnh vực vi phạm pháp luật chứng khoán, có thể phân loại như sau: 

– Vi phạm pháp luật trong giai đoạn chào bán chứng khoán. Đó có thể là hành vi công bố thông tin sai lệch của tổ chức chào bán nhằm đạt được mục tiêu bán vốn với lợi ích tối đa, có thể là hành vi lừa đảo của tổ chức trung gian, môi giới khi thực hiện hoạt động tư vấn chào bán, bảo lãnh chào bán, phân phối chứng khoán cho các nhà đầu tư… 

– Vi phạm pháp luật trong các hoạt động kinh doanh chứng khoán trên thị trường giao dịch chứng khoán. Chủ thể phát sinh những hành vi vi phạm là các thành viên của thị trường giao dịch chứng khoán, chẳng hạn các công ty chứng khoán vi phạm quy 

định về người hành nghề kinh doanh chứng khoán, vi phạm quy định về giấy phép hoạt động kinh doanh chứng khoán; các tổ chức niêm yết vi phạm quy định về niêm yết chứng khoán, vị phạm chế độ công bố thông tin đầy đủ… 

>>>>> Xem thêm: Chứng khoán là gì?