Quyền và nghĩa vụ của người lao động là gì?

Quy định về Quyền và nghĩa vụ của người lao động

Nội dung về quyền và nghĩa vụ của người lao động được ghi nhận tại Điều 5 Bộ luật lao động như sau:

Tư vấn về quyền và nghĩa vụ của người lao động theo Bộ luật lao động

Quyền và nghĩa vụ của người lao động gắn liền với tư cách chủ thể của họ trong quan hệ lao động. Vì là quyền và nghĩa vụ pháp lý nên nó chỉ xuất hiện trong những điều kiện, bối cảnh pháp lý nhất định chứ không phải là những quyền và nghĩa vụ có tính tự nhiên, tất yếu, chẳng hạn: Người lao động có quyền làm việc, tự do lựa chọn việc làm, quyền được hưởng lương, quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động, quyền đình công…

Tuy nhiên, để thực hiện được những quyền trên phải xuất hiện những sự kiện pháp lý tương ứng và người lao động phải thực hiện những trách nhiệm, nghĩa vụ nhất định: Để có quyền lựa chọn việc làm thì phải có sự kiện tuyển dụng của người sử dụng lao động và người lao động phải đáp ứng yêu cầu tuyển dụng: Để có quyền hưởng lương thì người lao động phải làm việc và thực hiện các nghĩa vụ đã cam kết trong hợp đồng; Để thực hiện quyền đình công thì tập thể lao động phải thực hiện các quy định về trình tự, thủ tục đình công…

Nói cách khác, quyền và nghĩa vụ chủ thể có mối quan hệ tương hỗ với nhau. Vì vậy, không thể nhận thức quyền là cái được còn nghĩa vụ là cái mất mà trong quyền có trách nhiệm và trong nghĩa vụ có lợi ích. Các quyền và nghĩa vụ của người lao động được cụ thể hóa trong các chương tương ứng của BLLĐ.

Trước hết, nói về quyền – các quyền lao động được ghi nhận trong BLLĐ là những quyền gắn với nhân quyền của người lao động đã được các văn kiện pháp lý quốc tế của Liên hợp quốc ghi nhận (ví dụ: Tuyên ngôn nhân quyền năm 1948; Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966; Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa năm 1966) và là nội dung của nguyên tắc bảo vệ người lao động trong pháp luật lao động. Theo đó, có thể chia các quyền của người lao động thành các nhóm quyền về dân sự, chính trị và nhóm quyền về kinh tế, xã hội và văn hóa. 

Nhóm quyền về dân sự, chính trị bao gồm: tự do lựa chọn việc làm, nơi làm việc, không bị phân biệt đối xử, cưỡng bức lao động, quấy rối tình dục tại nơi làm việc; Quyền thành lập, gia nhập, hoạt động trong tổ chức đại diện người lao động, tổ chức nghề nghiệp và tổ chức khác theo quy định của pháp luật; Từ chối làm việc nếu có nguy cơ rõ ràng đe dọa trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe. 

Nhóm quyền về kinh tế, xã hội và văn hóa bao gồm: Hưởng lương phù hợp với trình độ, kỹ năng nghề, nghỉ theo chế độ, nghỉ hàng năm có hưởng lương, được hưởng phúc lợi tập thể; Yêu cầu và tham gia đối thoại, thực hiện quy chế dân chủ, thương lượng tập thể với người sử dụng lao động và được tham vấn tại nơi làm việc để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của mình, tham gia quản lý theo nội quy của người sử dụng lao động; Đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động; Đình công. 

Tuy nhiên, việc phân định này cũng chỉ có tính chất tương đối vì có những nhóm quyền của người lao động vừa là quyền kinh tế, xã hội, văn hóa vừa là quyền dân sự, chính trị (ví dụ: quyền làm việc, tự do lựa chọn việc làm). 

Về nghĩa vụ – người lao động có nghĩa vụ thực hiện đúng, đầy đủ các cam kết và thỏa thuận hợp pháp khác trong quan hệ lao động. Bên cạnh đó, với sự tồn tại của yếu tố quản lý, điều hành, giám sát của người sử dụng lao động thông qua các yêu cầu, mệnh lệnh, đòi hỏi hợp pháp của họ thì người lao động phải có nghĩa vụ thực hiện. Việc từ chối hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ các nghĩa vụ đã cam kết hay yêu cầu quản lý của người sử dụng lao động luôn dẫn đến hậu quả bất lợi cho người lao động, thậm chí bị chấm dứt quan hệ lao động.

Ngoài ra, người lao động không chỉ có nghĩa vụ với các cam kết trong quan hệ lao động mà còn phải thực hiện các trách nhiệm do pháp luật quy định và chính quyền lợi của họ trong các mối quan hệ có liên quan đến quan hệ lao động như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, an toàn, vệ sinh lao động… 

Các quyền và nghĩa vụ được quy định tại Điều 5 là những quyền, nghĩa vụ chủ yếu nhưng không phải là duy nhất. Ngoài các quyền, nghĩa vụ đó ra, người lao động có thể thỏa thuận những nội dung khác mà pháp luật không cấm và khi đã đạt được sự thỏa thuận thì những cam kết đó trở thành quyền và nghĩa vụ của người lao động trong quan hệ lao động.