Những loại tranh chấp xã hội thường gặp là gì?

Hiện tại chưa có sự phân loại một cách chính thức các tranh chấp an sinh xã hội. Tuy nhiên, trên cơ sở các quan hệ và đối tượng tranh chấp có thể phân loại tranh chấp an sinh xã hội như sau: 

Tranh chấp về bảo hiểm xã hội

Tranh chấp về bảo hiểm xã hội là tranh chấp trong việc thực hiện các chế độ bảo hiểm xã hội do nhà nước quy định.

Các tranh chấp về bảo hiểm xã hội có thể nảy sinh khi một trong các bên hoặc cả hai bên trong quan hệ bảo hiểm xã hội xung đột với nhau về quyền lợi bảo hiểm xã hội, thể hiện ở các dạng sau:

– Người lao động ốm đau nhưng không được hưởng trợ cấp ốm đau hoặc người lao động ốm đau dài ngày bị cắt bảo hiểm xã hội;

– Người lao động được đơn vị sử dụng lao động ra quyết định cho về nghỉ hưu không được giải quyết lương hưu hoặc bị chậm lương hưu, người đang nghỉ việc hưởng chế độ mất sức lao động bị cắt trợ cấp;

– Người lao động không được giải quyết hoặc giải quyết không đúng chế độ trợ cấp thai sản;

– Thân nhân của gia đình người lao động chết do tai nạn lao động hoặc chết do bệnh nghề nghiệp không được giải quyết đúng chế độ tử tuất, người lao động đi làm việc ở nước ngoài không được tính thời gian đóng bảo hiểm xã hội trong thời gian làm việc ở nước ngoài…

Những tranh chấp về bảo hiểm xã hội nhìn chung rất đa dạng nhưng khía cạnh chung nhất đều tập trung ở những vấn đề liên quan tới việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các quy định của nhà nước trong việc giải quyết các quyền lợi bảo hiểm xã hội cho người lao động và các đối tượng thụ hưởng khác, trong đó phải kể tới thành viên đủ điều kiện của các gia đình của người lao động.

Mặc dù chưa có số liệu thống kê đầy đủ hàng năm song, có thể thấy đây là loại tranh chấp khá phổ biến hiện nay. 

Cũng cần phải phân biệt giữa tranh chấp về bảo hiểm xã hội với các vi phạm chính sách, pháp luật về bảo hiểm xã hội.

Nếu các tranh chấp bảo hiểm xã hội là sự xung đột (chủ yếu xuất phát từ phía các chủ thể được quyền bảo hiểm xã hội với một bên là các cơ quan thực thi chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội) thì sự vi phạm chính sách, pháp luật bảo hiểm xã hội lại là những hành vi trái pháp luật của một trong các bên hoặc các bên liên quan trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội đó hoặc của bất kỳ tổ chức, cá nhân nào trong xã hội.

Ví dụ, một người dân làm giả hồ sơ để hưởng chế độ tai nạn lao động; một cán bộ trong ngành bảo hiểm xã hội lập hồ sơ khống chiếm đoạt tiền tử tuất của quỹ bảo hiểm xã hội…

Những hành vi vi phạm pháp luật đó không coi là các tranh chấp về bảo hiểm xã hội vì nó không có dạng là các xung đột quyền lợi. Đó là sự vi phạm nhằm mục đích tư lợi là chiếm đoạt tài sản của Nhà nước, do đó sẽ có thể bị xử lý theo các trách nhiệm pháp lý do Nhà nước đặt ra. 

Theo quy định của pháp luật bảo hiểm xã hội hiện hành, việc xác định về tranh chấp bảo hiểm xã hội là không nhất quán. Bộ luật lao động quy định rằng, tranh chấp bảo hiểm xã hội gồm hai tuyến gồm:

– Tranh chấp giữa người lao động và người sử dụng lao động và

– Tranh chấp giữa người lao động đã nghỉ việc theo chế độ với người sử dụng lao đóng hoặc với cơ quan bảo hiểm xã hội, giữa người sử dụng lao động với cơ quan bảo hiểm xã hội.

Tuy nhiên, theo Luật bảo hiểm xã hội năm 2006 xung đột giữa một số chủ thể liên quan được gọi là khiếu nại, tố cáo, vì vậy, được giải quyết theo cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Tranh chấp về bảo hiểm y tế 

Cũng nằm trong phạm trù bảo hiểm nhưng bảo hiểm y tế có những đặc điểm riêng thuộc lĩnh vực an sinh xã hội.

Bên cạnh việc thực thi chế độ bảo hiểm y tế theo nhu cầu của người dân, Nhà nước coi việc tổ chức thực hiện chế độ này như là một trong những chính sách xã hội cần thiết chứ không coi là một loại dịch vụ an sinh xã hội thông thường. Do đó, các tranh chấp liên quan đến bảo hiểm y tế đều thuộc các tranh chấp an sinh xã hội. 

Tranh chấp an sinh xã hội trong lĩnh vực bảo hiểm y tế là các xung đột giữa những người thuộc đối tượng bảo hiểm y tế với cơ quan bảo hiểm y tế xung quanh các vấn đề liên quan đến việc đảm bảo các chế độ bảo hiểm y tế cho người bị bệnh tật, ốm đau.

Tranh chấp bảo hiểm y tế thường là tranh chấp liên quan tới việc đảm bảo chế độ khám, chữa bệnh mà cụ thể là việc đảm bảo chế độ thăm khám, nhập viện, cấp phát thuốc men, chế độ thanh toán chi phí y tế. Điểm đặc biệt trong lĩnh vực bảo hiểm y tế là quan hệ mang tính chất “tay ba”, vì vậy tranh chấp về bảo hiểm y tế cũng có tính chất này. 

Tranh chấp về ưu đãi xã hội

Cần phải phân biệt giữa ưu đãi xã hội và ưu đãi người có công với nước, có công với cách mạng, kháng chiến của dân tộc.

Nếu tranh chấp về ưu đãi người có công với cách mạng chỉ bó hẹp trong phạm vi xung đột giữa những người có công với cách mạng như: thương binh, bệnh binh, gia đình liệt sỹ, cán bộ lão thành cách mạng… thì ưu đãi xã hội là chế độ bao trùm không chỉ các đối tượng đó.

Ưu đãi xã hội được mở rộng tới những người có công lao trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, kể cả những người không tham gia các cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. 

Tranh chấp ưu đãi xã hội là tranh chấp phát sinh trong quá trình thực hiện các quy định của Nhà nước nhằm đảm bảo các chế độ ưu đãi cho các đối tượng có công lao trong sự nghiệp dựng xây và bảo vệ tổ quốc, phục vụ nhân dân, phục vụ xã hội và thân nhân của họ.

Chính sách ưu đãi, về mặt nguyên tắc phải được thực thi nghiêm chỉnh nhưng trong quá trình thực thi đó nảy sinh các xung đột mà nguyên nhân chủ yếu là từ việc nhận thức và hành động của các bên xung quanh các quyền lợi mà nhà nước quy định áp dụng cho các đối tượng ưu đãi.

Các dạng tranh chấp đó thường là:

– Không giải quyết quyền lợi cho các đối tượng hưởng ưu đãi xã hội như: từ chối giải quyết chế độ ưu đãi xã hội cho người có yêu cầu, không trả tiền ưu đãi đối với cán bộ lão thành, không thanh toán tiền tuất cho thân nhân liệt sỹ; không thanh toán tiền huân, huy chương cho những người được Nhà nước quy định… 

– Giải quyết các chế độ ưu đãi xã hội không đúng quy định của pháp luật, như: trả tiền ưu đãi chậm; trả thiếu, bớt xén chế độ của các đối tượng hưởng ưu đãi xã hội… 

Khác với các tranh chấp về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế, các tranh chấp về ưu đãi xã hội là loại tranh chấp rất nhạy cảm.

Bởi vì, một bên chủ thể tranh chấp chủ yếu là người có công với nước, những người được Nhà nước và xã hội có trách nhiệm giúp đỡ, tôn vinh và bên kia là các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm bảo đảm quyền lợi cho người có công với cách mạng, gia đình có công với cách mạng và các thành viên gia đình của người có công với cách mạng. 

Tranh chấp về trợ giúp xã hội 

Tranh chấp về trợ giúp xã hội là tranh chấp nảy sinh trong quá trình thực thi các chế độ đảm bảo vật chất đối với các đối tượng gặp khó khăn đột xuất hoặc khó khăn thường xuyên do thiên tai, địch họa và các yếu tố tự nhiên, xã hội khác gây nên. 

Về khía cạnh thống kê, cho đến thời điểm này, các tranh chấp an sinh xã hội có số lượng không nhiều, nếu có, chủ yếu là dưới dạng các khiếu nại, tố cáo về thực hiện chế độ, chính sách an sinh xã hội.

Nguyên nhân của tình trạng này là chỗ từ trước đến nay, một bộ phận tranh chấp an sinh xã hội (chủ yếu là tranh chấp về bảo hiểm xã hội) được coi là một trong những loại việc lao động nên được thống kê, giải quyết cùng với tranh chấp lao động.

Trong khi đó, công tác thống kê tranh chấp lao động cũng không được chú trọng tiến hành. Chỉ trong một vài năm trở lại đây, công tác thống kê các vụ việc lao động, nhất là các vụ việc do toà án giải quyết mới được chú ý.

Trong số các vụ án lao động được thống kê bởi tòa án nhân dân, có các vụ việc liên quan đến tranh chấp an sinh xã hội chứ không có số liệu thống kê riêng về tranh chấp an sinh xã hội. 

Hàng năm, với vai trò quản lý của mình, Bộ lao động – thương binh và xã hội tiến hành công tác thống kê các khiếu nại, tố cáo về các vấn đề lao động-xã hội.

Các số liệu đó cho thấy trong lĩnh vực lao động-xã hội nói chung, trong đó có các tranh chấp về an sinh xã hội là khá phức tạp.

Tuy nhiên, trong số liệu thống kê của Bộ lao động-thương binh và xã hội cũng chưa chỉ rõ đâu là các khiếu nại, tố cáo về an sinh xã hội mà cơ bản phân loại theo nội dung các tranh chấp.

Nguyên nhân của tình trạng đó xuất phát từ chỗ khái niệm an sinh xã hội là một khái niệm mới được sử dụng chính thức ở nước ta, vấn đề này, như đã được đề cập, chưa được quan tâm quy định, nghiên cứu, giải quyết.