Điều kiện áp dụng các biện pháp giám sát, giáo dục trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự

Khi nào áp dụng các biện pháp giám sát, giáo dục trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự?

Điều 92 Bộ luật hình sự hiện hành quy định về Điều kiện áp dụng các biện pháp giám sát, giáo dục trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự như sau:

Ai có quyền áp dụng các biện pháp giám sát, giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội?

Căn cứ Điều 92 nêu trên, cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án quyết định miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng biện pháp khiển trách, hòa giải tại cộng đồng hoặc biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn, nếu người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ đồng ý với việc áp dụng một trong các biện pháp giám sát, giáo dục đó.

Bình luận về Điều kiện áp dụng các biện pháp giám sát, giáo dục trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự

Điều luật quy định điều kiện chung đối với việc áp dụng biện pháp giám sát, giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. 

Việc miễn trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi đã được quy định trước khi có BLHS năm 2015. Tuy nhiên, quy định này hầu như không được áp dụng vì nhiều lý do, trong đó có lý do thiếu các biện pháp giám sát, giáo dục sau khi miễn trách nhiệm hình sự nên tiềm ẩn nguy cơ tái phạm đối với người dưới 18 tuổi là rất cao. Việc bổ sung 03 biện pháp giám sát, giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội khi được miễn trách nhiệm hình sự là nhằm khắc phục hạn chế của BLHS năm 1999. 

Điều luật quy định điều kiện áp dụng chung cho cả 03 biện pháp (khiển trách, hòa giải tại cộng đồng và giáo dục tại xã, phường, thị trấn) là phải có sự đồng ý của người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ với việc áp dụng các biện pháp này. Ngoài điều kiện chung này, mỗi biện pháp còn có các điều kiện riêng được quy định tại các điều 93, 94 và 95 BLHS.

Theo quy định này, việc miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng một trong 03 biện pháp có tính chất giám sát, giáo dục không chỉ đòi hỏi phải thỏa mãn các điều kiện được quy định tại khoản 2 Điều 93 BLHS mà còn đòi hỏi phải có sự đồng ý của người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ. Điều kiện này được đặt ra là nhằm nâng cao tính tự giác chấp hành và hiệu quả của việc áp dụng các biện pháp giám sát, giáo dục đối với bản thân người phạm tội và gia đình họ. 

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, việc không quy định rõ ràng ý kiến của bản thân người phạm tội hay người đại diện hợp pháp của họ có giá trị hơn, thì việc áp dụng quy định này trong thực tiễn sẽ gặp vướng mắc vì sẽ nảy sinh trường hợp người phạm tội đồng ý nhưng người đại diện hợp pháp không đồng ý và ngược lại. Tuy nhiên, do hiệu quả của các biện pháp này chủ yếu dựa trên sự tự giác chấp hành của chính bản thân họ nên tác giả cho rằng, có thể coi ý kiến của người chưa đủ 18 tuổi phạm tội có tính quyết định. 

Theo điều luật, thẩm quyền xem xét miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng một trong các biện pháp giám sát, giáo dục người dưới 18 tuổi phạm tội thuộc cả ba cơ quan: Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án. Tuy nhiên, theo Hiến pháp năm 2013 thì chỉ có Tòa án mới là cơ quan có thẩm quyền tuyên bố một người có tội hay không205nên việc quy định thẩm quyền miễn trách nhiệm hình sự cho các cơ quan khác không phải Tòa án là không phù hợp. 

Để áp dụng các biện pháp này, Quốc hội đã giao cho Chính phủ quy định chi tiết việc áp dụng các biện pháp này.