Thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự

Quy định về thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự theo Bộ luật Tố tụng hình sự 2015

Theo quy định tại Điều 156 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015:

Thay đổi quyết định khởi tố

Bình luận quy định về thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự theo Bộ luật Tố tụng hình sự 2015

Tố tụng hình sự trải qua nhiều giai đoạn khác nhau. Mỗi giai đoạn của tố tụng hình sự có nhiệm vụ nhất định. Nhiệm vụ của giai đoạn khởi tố vụ án hình sự là nhằm xác định dấu hiệu tội phạm làm căn cứ khởi tố… Sau khi xác định có dấu hiệu tội phạm thì cơ quan có thẩm quyền phải đối chiếu với các quy định của pháp luật để xác định xem có căn cứ để ra quyết định khởi tố vụ án hình sự hay quyết định không khởi tố vụ án hình sự. Kết quả của giai đoạn này làm cơ sở mở ra các hoạt động tố tụng hình sự tiếp theo hoặc có thể chấm dứt mọi hoạt động tố tụng hình sự đối với tin báo về tội phạm. Như vậy, việc khởi tố vụ án chỉ mới là sự khởi đầu của quá trình tố tụng, và quyết định khởi tố là quyết định ban đầu của cơ quan tiến hành tố tụng để đủ cơ sở pháp lý cho những hoạt động tố tụng tiếp theo nhằm làm rõ sự thật của vụ án. Việc khởi tố chỉ mới dựa vào những thông tin ban đầu cần và đủ để phát động các quan hệ tố tụng hình sự. Và vì thế, quyết định khởi tố vụ án hình sự được đưa ra ở giai đoạn mà cơ quan tiến hành tố tụng mới chỉ có một ít thông tin thường chưa đầy đủ về sự thật khách quan liên quan đến vụ án hình sự đã xảy ra. Trong quá trình tiến hành những hoạt động tố tụng tiếp theo, nhất là các hoạt động điều tra, khám phá vụ án, các cơ quan tiến hành tố tụng phát hiện những thông tin, tài liệu, chứng cứ mới làm cho nhận thức về bản chất của vụ án và hành vi phạm tội sâu sắc hơn, đầy đủ hơn. Rất có thể có những tài liệu chứng cứ khẳng định rằng quyết định khởi tố vụ án ban đầu là chưa hoàn toàn chính xác, hoặc chưa đầy đủ, cần phải thay đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tế khách quan.

Yêu cầu khách quan của việc thay đổi, bổ sung quyết định khởi tố vụ án là do ý nghĩa pháp lý của chính quyết định khởi tố vụ án quy định. Bởi vì việc quyết định khởi tố vụ án hình sự về một hay nhiều tội, tội danh gì, điều khoản nào và những tình tiết khách quan ban đầu được phản ánh trong quyết định đó sẽ quy định rất nhiều vấn đề của quá trình tố tụng tiếp theo cả về trình tự, thủ tục, thẩm quyền của các cơ quan tiến hành tố tụng cũng như của những người tham gia tố tụng. Đặc biệt, việc thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự liên quan trực tiếp nhất đến việc quyết định áp dụng, thay sửa, bổ sung các biện pháp ngăn chặn.

Vì những nội dung của quyết định khởi tố vụ án, đặc biệt là căn cứ khởi tố, hành vi phạm tội bị khởi tố, các điều luật của Bộ luật hình sự được viện dẫn có ý nghĩa quan trọng đối với việc xác định các biện pháp ngăn chặn, các yêu cầu điều tra cũng như giải quyết các vấn đề khác liên quan đến quyền và nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng, nên việc thay đổi, bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự là hết sức cần thiết khi có căn cứ xác định tội phạm đã khởi tố không đúng với hành vi phạm tội xảy ra hoặc còn có tội phạm khác chưa được khởi tố.

Khác với các trường hợp đình chỉ vụ án, ở đây, điều luật quy định về việc Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát thay đổi, bổ sung quyết định khởi tố vụ án nhằm bảo đảm cho quá trình tố tụng tiếp tục đi đúng hướng xác lập chân lý khách quan về vụ án, bảo đảm cho hoạt động tố tụng hình sự đúng đắn và có hiệu quả; bảo đảm các quyền và lợi ích của những người tham gia tố tụng. 

Điều luật quy định chủ thể tiến hành, trình tự, thủ tục thay đổi quyết định khởi tố và bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự và thẩm quyền của các chủ thể (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát) trong các trường hợp đó. Căn cứ vào Khoản 1 của Điều luật, chỉ có Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát có quyền thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự. Sở dĩ quy định như thế là vì những lý do sau đây:

–  Thứ nhất, không cần thiết để tất cả các chủ thể có quyền khởi tố vụ án có quyền thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố, bởi Thủ trưởng đơn vị Bộ đội biên phòng, cơ quan Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng Cảnh sát biển quyết định khởi tố vụ án đối với tội phạm ít nghiêm trọng, trong trường hợp phạm tội quả tang, chứng cứ và lai lịch người phạm tội rõ ràng. Vấn đề thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án không cần đặt ra. Trong trường hợp đó các chủ thể nói trên có quyền khởi tố vụ án, khởi tố bị can và tiến hành điều tra vụ án và chuyển hồ sơ cho Viện kiểm sát trong thời hạn 20 ngày kể từ khi khởi tố.

Còn đối với các trường hợp phạm tội nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng hoặc ít nghiêm trọng nhưng phức tạp thì các quyền năng của những chủ thể này trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự bị giới hạn ở việc khởi tố, tiến hành một số hoạt động điều tra ban đầu và chuyển hồ sơ vụ án cho Cơ quan điều tra có thẩm quyền trong thời hạn 7 ngày kể từ khi khởi tố. Vì để khởi tố vụ án, các cơ quan, đơn vị này đã tính toán, cân nhắc kỹ, do vậy khoảng thời gian sau khi đã quyết định khởi tố 7 ngày là quá ngắn để phát hiện mới hoặc thay đổi quan điểm khi khởi tố. Mặt khác, sau 7 ngày hồ sơ vụ án đã chuyển cho Cơ quan điều tra chuyên trách, nếu có vấn đề được phát hiện liên quan đến căn cứ khởi tố hoặc tội phạm mới thì chính cơ quan điều tra đã tiếp nhận vụ án sẽ thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố.

Đối với các cơ quan khác, không phải là Cơ quan điều tra trong Công an nhân dân và Quân đội nhân dân mà luật cho phép tiến hành một số hoạt động điều tra thì chỉ được phép khởi tố, tiến hành một số hoạt động điều tra ban đầu và chuyển hồ sơ vụ án cho cơ quan điều tra có thẩm quyền trong thời hạn 7 ngày kể từ khi khởi tố. Vì vậy, tương tự như đối với trường hợp vừa nêu trên, không cần thiết phải quy định việc thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án cho các cơ quan này.

–   Thứ hai là, theo Khoản 2 Điều 154 Bộ luật tố tụng hình sự, trong thời hạn 24 giờ, kể từ khi ra quyết định khởi tố vụ án hình sự, quyết định khởi tố kèm theo tài liệu liên quan đến việc khởi tố vụ án hình sự của Cơ quan điều tra, Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng Cảnh sát biển, các cơ quan khác của Công an nhân dân, Quân đội nhân dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải được gửi tới Viện Kiểm sát để kiểm sát việc khởi tố; quyết định khởi tố của Hội đồng xét xử phải được gửi cho Viện kiểm sát để xem xét, quyết định việc điều tra, vì vậy việc Điều luật giao cho Viện kiểm sát quyền năng thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự là hoàn toàn hợp lý, bảo đảm để Viện kiểm sát thực hiện được nhiệm vụ chuyên trách giám sát được tính hợp pháp, tính có căn cứ thống nhất của các hoạt động tố tụng, đồng thời nhằm làm gọn nhẹ quá trình tố tụng.

Việc thay đổi quyết định khởi tố vụ án được tiến hành khi có căn cứ xác định tội phạm đã khởi tố không đúng với hành vi phạm tội xảy ra. Việc bổ sung quyết định khởi tố được tiến hành khi có căn cứ xác định còn có tội phạm khác mà trong quyết định khởi tố chưa được nêu ra.

Điều luật quy định, trong trường hợp Cơ quan điều tra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự thì trong thời hạn 24 giờ, kể từ khi ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án, Cơ quan điều tra phải gửi cho Viện kiểm sát để kiểm sát việc khởi tố. Điều này hoàn toàn phù hợp với Khoản 2, Điều 154 Bộ luật tố tụng hình sự, như vừa nêu trên. Việc này là cần thiết khách quan để Viện kiểm sát giám sát tính hợp pháp của các quyết định khác liên quan đến quyền, nghĩa vụ của các chủ thể tham gia tố tụng, bởi khi tội phạm bị khởi tố thay đổi thì kéo theo việc thay đổi hàng loạt những vấn đề liên quan đến thời hiệu, biện pháp ngăn chặn, quyền năng của các chủ thể tiến hành hay tham gia tố tụng và các thủ tục tố tụng.

Trong trường hợp Viện kiểm sát quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự thì trong thời hạn 24 giờ, kể từ khi ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án,Viện kiểm sát phải gửi cho Cơ quan điều tra để tiến hành điều tra. Quyết định của Viện kiểm sát thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự sẽ làm thay đổi hướng điều tra hoặc đặt ra yêu cầu bổ sung kế hoạch điều tra của Cơ quan điều tra. Quy định của Điều luật đã góp phần bảo đảm kết quả của hoạt động điều tra.

Trong trường hợp cần tư vấn thêm, bạn có thể liên hệ với Luật sư của Luật Hoàng Phi qua TỔNG ĐÀI TƯ VẤN LUẬT MIỄN PHÍ 19006557 để được tư vấn.