Quy định về Thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên

Gây thiệt hại khi thi hành mệnh lệnh của cấp trên có phải chịu trách nhiệm hình sự?

Điều 26 Bộ luật hình sự quy định về Thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên như sau:

Bình luận về Thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên theo Bộ luật hình sự

Về nguyên tắc, người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vị đã thực hiện dù việc thực hiện đó là do mệnh lệnh của cấp trên. Nguyên tắc này xuất phát từ chỗ cho rằng con người là chủ thể hoạt động có tính chủ động và tính độc lập tương đối mà không phải là “công cụ thụ động của cấp trên.

Tuy nhiên, trong lĩnh vực hoạt động vũ trang phục vụ nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, việc phục tùng tuyệt đối mệnh lệnh là nguyên tắc hoạt động thì vấn đề có thể khác đi. Do vậy, BLHS năm 2015 được bổ sung căn cứ hợp pháp thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên”. 

1. Đoạn 1 của điều luật xác định, người gây thiệt hại trong khi thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên không phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi gây thiệt hại của mình khi thoả mãn các điều kiện sau: 

– Thi hành mệnh lệnh mà trong đó hành vi gây thiệt hại xảy ra phải là thi hành mệnh lệnh trong lực lượng vũ trang nhân dân, bao gồm lực lượng quân đội nhân dân và công an nhân dân; 

– Nhiệm vụ được thực hiện theo mệnh lệnh phải là các nhiệm vụ về quốc phòng hoặc an ninh. Điều này được đặt ra vì lực lượng vũ trang nhân dân có những nhiệm vụ khác không phải về quốc phòng, an ninh; 

– Người ra mệnh lệnh phải là người chỉ huy hoặc cấp trên của người thi hành mệnh lệnh; và 

– Người thi hành mệnh lệnh đã thực hiện đầy đủ quy trình báo cáo người ra mệnh lệnh nhưng người này vẫn yêu cầu họ phải thực hiện mệnh lệnh. 

2. Đoạn 2 của điều luật xác định, căn cứ hợp pháp trên đây không có giá trị đối với các trường hợp mà hành vi được thực hiện theo mệnh lệnh cấu thành tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421 BLHS); tội chống loài người (Điều 422 BLHS) và tội phạm chiến tranh (Điều 423 BLHS).

Đây là các hành vi phạm tội đặc biệt nguy hiểm thuộc các tội ác quốc tế nên ai cũng có thể nhận biết rõ ràng là tội phạm mà không thể có căn cứ nào có thể cho phép thực hiện. Do vậy, đoạn 2 của điều luật xác định căn cứ hợp pháp được quy định tại đoạn 1 không được áp dụng cho các trường hợp mà hành vi gây thiệt hại cấu thành các tội phạm quốc tế này.

Như vậy, người phạm các tội phạm quốc tế này vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự mặc dù họ thực hiện theo mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc cấp trên. Tuy nhiên, theo khoản 2 của các điều luật được nêu trên, người phạm tội được hưởng các khung hình phạt giảm nhẹ.